جاری سازی قراردادهای بلند در حوزه نفت و فراورده های نفتی به دلیل اینکه امکان برنامه ریزی تولید و فروش را برای خریدار و فروشنده فراهم می نماید، در بازارهای جهانی همواره مورد توجه فعالین بازار بوده است. به این معنا که خریدار و فروشنده با معامله بلند مدت محصول، متناسب با مقدار معامله شده و قیمت پایه تعیین شده امکان برنامه ریزی عملیات خود را خواهند داشت و تنشهای مقطعی بازار متاثر از تغییرات محیطی، باعث ایجاد نوسانات قیمت مقطعی نخواهد شد.
در همین راستا شرکت بورس کالای ایران و در راستای جاری سازی قراردادهای بلند کشف پرمیوم از سه سال گذشته ، عرضه های پرمیوم را با عرضه پرمیوم وکیوم باتوم پالایشگاه اصفهان عملیاتی نمود. این اقدام طی سه دوره برگزاری و با رفع برخی نارسایی های اجرایی روندی رو به رشد داشت و در حال تبدیل شدن به یک الگوی متکامل جهت تسری آن به عرضه های وکیوم باتوم سایر پالایشگاهها و حتی سایر محصولات نظیر فولاد بود به نحوی که روند تعدادی شرکت کنندگان در این عرضه از یک شرکت به هشت شرکت در سال 1399 موید این موضوع می باشد لیکن متاسفانه به دلایلی، شرایط مندرج در عرضه اخیر پالایشگاه اصفهان در تعیین شرایط قیمت گذاری، انحرافات جدی در این روش ایجاد نمود و به عبارتی باعث لوث شدن همه اقدامات قبلی در راستای جاری سازی قراردادهای بلند مدت گردید.
در شرایط عرضه پرمیوم وکیوم باتوم سال 1401 پالایشگاه اصفهان، نرخ پایه وکیوم باتوم بر مبنای میانگین موزون معاملات وکیوم باتوم معمولی کل پالایشگاهها در دو هفته قبل از معامله نهایی در بورس کالا تعیین گردیده است. این روش از چند ایراد فنی و عملیاتی غیر قابل اغماض برخوردار می باشد که عبارتند از :
1. در حال حاضر قیمت پایه وکیوم باتوم هر پانزده روز یکبار توسط انجمن صنفی پالایشگاهها اعلام می شود لذا در نیمه اول هر ماه ، قیمت تمام شده محصول و به تبع آن قیمت فروش مشخص نبوده و عملا امکان قیمتگذاری قیر وجود ندارد و خریدار پرمیوم پس از دو هفته و در زمان اعلام قیمت جدید ، از قیمت وکیوم پانزده روز قبل خود مطلع می گردد.
2. در عرضه های گذشته پرمیوم، قیمت پایه وکیوم باتوم بر مبنای قیمت انجمن صنفی پالایشگاهها تعیین می شد که آن نیز مبتنی بر قیمتهای نفت کوره و کروسین فوب خلیج فارس و متاثر از نرخ تسعیر دلار در سامانه نیما بود. لذا شرکت کنندگان در عرضه با بررسی روندهای بین المللی این فراورده ها و تغییرات نرخ ارز به عرضه پرمیوم ورود کرده و متناسب با شرایط بازار قیر اقدامات به خرید وکیوم باتوم می نمودند لذا پرمیومی که حاضر بودند مازاد بر قیمت پایه بپردازند صرفا بر روی یک عامل متغیر (قیمت پایه انجمن پالایشگاهها) بود.
در فرمول قیمت پایه وکیوم باتوم برای سال 1401، علاوه بر روندهای جهانی اثر گذار بر قیمت پایه ، خریداران وکیوم باتوم باید از قبل متعهد به قیمتی شوند که تعیین کننده آن بسیاری از عوامل دیگر نیز خواهد بود از جمله میزان عرضه سایر پالایشگاهها که می تواند باعث رقابت در معاملات شود و یا رقابتهای صوری در معاملات غیر پرمیوم به منظور اثرگذاری بر قیمت پرمیوم.
3. مرتبط نمودن قیمت پایه وکیوم باتوم پرمیوم پالایشگاه اصفهان به معاملات وکیوم باتوم سایر پالایشگاههای کشور که هریک تابع مقادیر عرضه و تقاضای آنها و همچنین شرایط منطقه ای و جغرافیایی این پالایشگاهها می باشد و علاوه بر آن در آنها ساز و کار پرمیوم نیز وجود ندارد.
لذا ملاحظه می شود شرایط تعیین شده در این عرضه بطور کامل با فلسفه قراردادهای بلند مدت مغایرت داشته و به هیچ وجه تامین کننده مزایای این نوع قراردادها در ایجاد آرامش در بازار و جلوگیری از نوسانات مقطعی نخواهد بود.
انتظار می رفت شرکت بورس کالای ایران با صیانت از اجرای صحیح این ابزار معاملاتی (عرضه پرمیوم)، مانع از بروز انحراف در این روش فروش می گردید که در آن صرفا منافع پالایشگاه لحاظ شده و تولید کنندگان قیر را که همگی فعالان بخشهای غیر دولتی هستند با ریسک مضاعفی مواجه نموده است.

کارشناس صنعت قیر