زندهیاد مهندس مهدی بازرگان در سال ۱۲۸۶ در تهران متولد شد. پدرش حاج عباسقلی بازرگان (تبریزی) از تجار دیندار، روشنفکر و سرشناس زمان خود بود. بازرگان در سال ۱۳۰۶ جزء اولین گروه محصلین ممتاز کشور، برای تحصیل به فرانسه اعزام شد. بازرگان پس از طی دوره مقدماتی و قبولی در کنکور سراسری کشور فرانسه، از بین دانشجویان اعزامی، اولین ایرانی بود که وارد تحصیلات عالی دانشگاهی شد و مورد تشویق وزیر فرهنگِ وقت قرار گرفت.
به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ،در سال 1313 پس از 7 سال تحصیل در فرانسه به کشور بازگشت و به خدمت نظام وظیفه رفت. در سال 1315 به عنوان اولین دانشیار در دانشکده فنی دانشگاه تهران مشغول به تدریس شد و دو دوره متوالی ریاست دانشکده فنی را به عهده گرفت.
در سال 1330، توسط مرحوم دکتر مصدق به ریاست هیأت مدیره و مدیریت عامل شرکت ملی نفت ایران انتخاب گردید و با حمایت مردم موفق به خلع ید انگلیسیها و با همت متخصصین ایرانی موفق به راهاندازی و اداره صنایع عظیم نفت شد.
در سال 1331 مسئول احداث شبکه لولهکشی آب تهران گردید و آن را به ثمر رسانید. پس از کودتای ننگین 28 مرداد 1332، به دلیل اعتراض مکتوب علیه انتخابات غیرقانونی مجلس شورای ملی، در بهمن 1332 از خدمات دولتی و استادی دانشگاه بر کنار شد و تا شانزدهم بهمن 1357 که پست نخستوزیری دولت موقت انقلاب را به عهده گرفت، تنها در بخش خصوصی در زمینه تولیدات صنعتی فعالیت داشت.
فعالیتهای دینی بازرگان، همیشه بر فعالیتهای سیاسی او مقدم بود. از اوان تدریس در دانشگاه ، با دانشجویان محشور بود و با آنان در تأسیس انجمن اسلامی دانشجویان و سپس در انجمن اسلامی معلمین و بعدها در تشکیل انجمنهای اسلامی مهندسین و پزشکان، مشارکت داشت. اولین نمازخانه را در دانشکده فنی در محیط دانشگاه تهران ایجاد کرد و با ایراد سخنرانیهای متعدد در مجالس و محافل مذهبی و علمی، خلاء اعتقادی و علمی جوانان را پر میکرد و در برابر تبلیغات ضد دین حزب توده و جریانهای تجدد زده و دین ستیز، نقشی مؤثر داشت و پشتوانه علمی و معنوی جوانان دین مدار بود.
بازرگان اولین تألیف دینی خود را با عنوان «نماز» بین سالهای 1315 تا 1320 برای جوانان نوشت و با هزینه شخصی به چاپ رسانید. نسخهای از چاپ پنجم آن (اسفند 1322) در دست است. «مذهب در اروپا»،« مطهرات در اسلام»، «کار در اسلام»، «راه طی شده»، «اختیار»، «پراگماتیسم در اسلام»، از دیگر آثار دینی او در دهه 1320 و «از خدا پرستی تا خودپرستی» و «آموزش قرآن» در 3 جلد در دهه 1330 میباشد. از زندهیاد مهندس بازرگان بیش از 100 اثر مذهبی و 16 اثر قرآنی به جای مانده است.
بازرگان از نظر علمی و فنی نیز فعال بود و پس از شهریور 1320 از بانیان تأسیس «کانون مهندسین» بود. در دومین سالِ تأسیس کانون مهندسین، اولین اعتصاب صنفی مهندسین به بار نشست و تحولی عمیق در ارجاع مسئولیت و میدان فعالیت به متخصصین به وجود آورد و راه اصلاحات باز شد. واگذاری مسئولیت ادارات و کارخانجات به تحصیلکردهها و مهندسان و حقِ داشتن دو نماینده منتخب از هر دانشکده در شورای دانشگاه، از دستآوردهای این اعتصاب صنفی است. در پایهگذاری و انتشار مجله «صنعت» نقشی اساسی داشت و با انجام کارهای تحقیقاتی و انتشار نتایج آن در قالب مقالات و کتابهای علمی، از خود دستآوردهای ارزندهای به یادگار گذاشته است.
بازرگان در همان روزهای اول بعد از کودتای 28 مرداد 1332، از نظر سیاسی فعال شد و در تشکیل نهضت مقاومت ملی مشارکت کرد و در سال بعد، پس از کشف چاپخانه مخفی این نهضت، به مدت 8 ماه توسط لشگر 2 زرهی ارتش زندانی گردید و در همین زندان بود که کتاب «عشق و پرستش یا ترمودینامیک انسان» را به رشته تحریر در آورد.
بازرگان در تشکیل جبهه ملی دوم و مبارزات سیاسی فعالیتی مؤثر داشت و در بهار سال 1340 همراه با آیتالله طالقانی و دکتر سحابی «نهضت آزادی ایران» را پایهگذاری کرد. و به نهضت مقاومت ملی نیرویی دوباره داد و نیروهای ملی و مذهبی را در این جمعیت سازمان و توانایی بخشید. حرکت و فعالیت شتابان این جمعیت در آستانه انقلاب شاهی، مهندس بازرگان را به همراه سایر بنیانگذاران نهضت آزادی ایران، راهی زندان کرد و پس از محاکمهای طولانی، در سال 1342 توسط ارتش شاهی به 10 سال زندان محکوم شد و در اوایل آبان 1344 به علت اعتصاب در زندان، همراه با 17 تن از یاران به دژ (زندان) برازجان تبعید گردید. در آبان 1346 پس از تحمل 5 سال اسارت آزاد شد. مهندس بازرگان در طول اسارت به مناسبتهای مختلف سخنرانی داشت و به تحقیق و تألیف پرداخت که حاصل آن 2 مقدمه بر کتاب، تلخیص یک کتاب، ارائه 7 مقاله و 11 جلد کتاب علمی و تحقیقی شامل تبلیغ پیغمبر، سازگاری ایرانی، نهضت آزادی هند، بعثت و ایدئولوژی، آموزش قرآن (1) و (2) و (3)، باد و باران در قرآن، پدیدههای جوّی و سیر تحول قرآن (1) و (2) میباشد.
بازرگان پس از آزادی از زندان به فعالیتهای علمی، اجتماعی و دینی خود بازگشت و همت خود را بر اساس ایدهای که در سال 1336 در کتاب «احتیاج روز» بر آن انگشت گذاشته بود، صرف رونق بخشیدن به اجتماعات آرمانی، انجمنهای اسلامی و تشکلهای صنفی و صنعتی کرد. او در سال 1356 در تشکیل «جمعیت ایرانی دفاع از آزادی و حقوق بشر» نقش مؤثری ایفا کرد و در ائتلاف نیروها و سمت دهی به مبارزات مردمی بر علیه رژیم ستم شاهی ، سهمی به سزا داشت. در 16 بهمن 1357 قبل از پیروزی انقلاب به عنوان نخستوزیر برگزیده شد، اعتصابات صنعت نفت را سامان بخشید و دولت موقت انقلاب را تشکیل داد و به مدت 9 ماه، سکان کشتی طوفان زده دولت را در دست گرفت و هر چه در توان داشت در برقراری نظم و اجرای قانون و ایجاد آرامش، به کار بست ولی در مقابل نیروهای تندرو و معاند، استعفا را برگزید و از فعالیت در دولت کناره گرفت ولی آرام ننشست و در اولین انتخابات مجلس، با آرای بسیار بالایی به نمایندگی مردم تهران برگزیده شد و در فراکسیون اقلیت مجلس همراه با سایر نمایندگان همفکر، به نقد روند انقلاب و حاکمیت پرداخت و آفات و انحرافات آن روزِ جامعه را، هر طور که توانست به تصویر کشید. بازرگان در خارج از مجلس نیز از طریق «نهضت آزادی ایران» فعالیت سیاسی داشت و پس از انقلاب در پایهگذاری «جمعیت دفاع از آزادی و حاکمیت ملت ایران»، مشارکت فعال داشت و با درج مقاله در روزنامه «میزان» و سخنرانی در محافل اجتماعی و ارسال نامههای سرگشاده به حاکمیت، همواره در ایفای وظیفه امر به معروف و نهی از منکر و دفاع از مرزهای آزادی، مدارا و ارزشهای اخلاقی سختکوش و خستگی ناپذیر مینمود.
مهندس بازرگان سرانجام وقتی در آخر دی ماه 1373 ایران را به قصد معالجه ترک گفته بود، در نیمه راه، بنا به مشیت الهی، چشم از جهان فرو بست در حالی که میراثی عظیم با بیش از 350 کتاب، مقاله و سخنرانی و شاگردان و شیفتگان بسیار از خود به جای گذاشت.
یادش گرامی و راهش پر ره رو باد.
معرفی نامه مهدی بازرگان برای اعزام به فرانسه
زندگی و تحصیل در فرانسه
در خدمت وظیفه
در حال سخنرانی انتقادی از رژیم پهلوی
در کنار مرحوم طالقانی و یدالله سحابی
ماموریت تشکیل دولت موقت از سوی بنیانگذار جمهوری اسلامی
مراسم تشییع جنازه