قطب سوم پتروشیمی کشور؛ پیشرو در پیوست سلامت و محیط زیست

به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ، امروزه محافظت و ارتقای سلامت ملتها یکی از وظایف با اهمیت و اصلی دولتمردان و سیاستگذاران است. در این راستا علاوه بر تامین و ارائه مراقبتهای سلامتی، توجه به سایر عوامل تاثیر گذار بر سلامت از قبیل عوامل اجتماعی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در واقع می توان گفت که سلامت افراد به شدت تحت تاثیر محیطی است که در آن متولد شده، رشد کرده، تحصیل نموده و کار و تفریح می نمایند. از سویی دیگر عدالت در سلامت که هموراه به عنوان یکی از اهداف اصلی نظامهای سلامت مطرح می باشد به شدت تحت تاثیر عوامل و شرایط حاکم بر اجتماع است. بررسیها نشان داده اند که اغلب نابرابریهای سلامت ریشه در عوامل اجتماعی از قبیل سطح تحصیلات، جنسیت، سطح درآمد... دارند. لذا از آنجا که سیاستها، قوانین و برنامه های هر جامعه از طریق شرایط حاکم بر محیط زندگی افراد می توانند اثرات خود را در نهایت بر سلامت مردم و بهره مندی عادلانه آنان از فرصتهای سلامت اعمال می نماید، لازم است که در سیاستگذاریها و برنامه ریزیهای اجتماعی به سلامت توجه خاصی مبذول داشت. به این منظور نیاز به ابزار و روشهایی است تا به وسیله آن بتوان اثرات سیاستها و پروژه ها و برنامه های کلان را بر سلامت جمعیت ها بررسی نمود. در حال حاضر در دنیا روشها و ابزارهای مختلفی در این زمینه به کار گرفته می شود که تحت عنوان ارزیابی اثرات سلامت یا Health Impact Assessment (HIA) نامیده می شود. همچنین به منظور دستیابی به هدف عدالت درسلامت ابزارها و روشهایی به نام Equity Focused Health Impact Assessment در برخی از کشورها به کار گرفته شده است. با استفاده از این ابزارها می توان بر اساس شواهد علمی،عینی و ذهنی اثرات مثبت و منفی سیاستها، پروژه ها و برنامه های کلان را بر سلامت و عدالت در سلامت پیش بینی نموده و برای ارتقای آن راهکار ارائه نمود. یک طرح بزرگ توسعه ای ممکن است اثرات بالقوه و گاهی ناخواسته ای را بر سلامت مردم داشته باشد قبل از تصویب قانون برنامه پنجم وزارت بهداشت هیچگونه ابزار قانونی برای مداخله در این زمینه نداشت و گاهی بخاطر اجرای طرحهای بزرگ توسعه ای برای سلامت مردم پیامد های نامطلوبی ایجاد می شد مثلا بیماریهای غیر واگیر و واگیر در منطقه اجرای طرح افزایش می یافت که پیوست سلامت برای ارزیابی این اثرات قبل از اجرای طرحها تهیه می شود و روشهای کاهش این اثرات را پیشنهاد یا توصیه می کند و بر اجرای توصیه ها نظارت می کند تا طرحهای توسعه ای بدون اثرات نا خواسته بر سلامت مردم در کشور اجرا شود. خوشبختانه بند ب ماده 32 قانون برنامه پنجم این امکان را برای وزارت بهداشت ایجاد کرده است و با الزام مجریان طرحهای بزرگ توسعه ای به تهیه پیوست سلامت در حقیقت گام ارزنده ای را در جهت حفظ و ارتقاء سلامت مردم برداشته است. گزارشی که با هدف پیش بینی و شناسایی مجموعه آثار و پیامدهای احتمالی یک طرح برسلامت تهیه و در قالب گزارش اجمالی و تفصیلی تدوین می شود. هدف از تهیه گزارش اجمالی پیوست سلامت در طرحهای مشمول، پیش بینی اثرات مهم و ماندگار یک طرح بر سلامت مردم منطقه تحت پوشش و کمک به انتخاب بهینه گزینه های طرح می باشد. گزارش پیوست سلامت طرحها باید هر دو دوره ساخت و بهره برداری از طرحها را شامل شود. بر اساس ابلاغیه معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری این طرحهای بزرگ توسعه ای نیاز به گزارش پیوست سلامت دارند: 1-نیروگاههای گازی، سیکل ترکیبی و هسته ای 2- صنایع نفت، گاز و پتروشمی شامل پالایشگاه و پتروشیمی 3- صنایع سنگین شامل کارخانجات تولید گچ، سیمان، ذوب فولاد و نورد 4- خدماتی شامل بیمارستانهای بزرگ، شبکه جمع آوری فاضلاب شهری و تصفیه خانه فاضلاب و مراکز دفع و دفن پسماندها 5- کشاورزی شامل کشتارگاههای بزرگ صنعتی، دام و طیور و شهرکهای دامداری و دامپروری . مطابق مصوبه شماره 41288 مورخ 13/5/1392 معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری مجریان طرحها موظفند در مرحله امکان سنجی و مکان یابی آنها گزارش پیوست سلامت مربوطه را تهیه و جهت بررسی و تایید " کارگروه ارزیابی مطالعات پیوست سلامت" به وزارت ارائه نمایند. تهیه گزارش پیوست سلامت صرفا توسط مشاورینی که صلاحیت آنها به تصویب معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری رسیده باشد، مجاز است. کارگروه ارزیابی مطالعات پیوست سلامت مسوولیت بررسی و تایید گزارشهای پیوست سلامت را بر اساس قوانین و مقررات مربوط به سلامت بر عهده دارد. نظر این کارگروه در مورد گزارشهای پیوست سلامت برای طرح و تصمیم گیری به کارگروه ماده 215 برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران ارائه می گردد. ترکیب کارگروه ارزیابی مطالعات پیوست سلامت اینگونه تعیین شده است: الف- معاون بهداشت وزارت( رییس کارگروه) ب- نماینده تام الاختیار معاونت در حوزه ذیربط ج- نماینده تام الاختیار رییس دستگاه اجرایی( حداقل در سطح مدیرکل) برای اطمینان از اجرایی شدن توصیه ها و یافته های گزارشهای پیوست سلامت در مرحله طراحی، اجرا و بهره برداری توسط معاونتهای بهداشتی نظارت می شود و با متخلفین مطابق مقررات و قوانین بهداشتی برخورد خواهد شد. مهندس مهران خائفی رییس دبیرخانه پیوست سلامت وزارت بهداشت معتقد است حضور پالایشگاه و پتروشیمی در فازهای مختلف، آلاینده‌هایی را به آب، هوا و خاک می‌دهد که با توجه به وضعیت موجود شاخصهای بهداشتی آن منطقه، می‌تواند بعضی از بیماریها را تشدید کند. در چنین پروژه‌هایی، ممکن است بیماری مالاریا به علت اجرای طرح، دوباره بازگردد و محیط مناسبی را برای رشد پشه‌ آنوفل ایجاد کند. وی درباره آثار اقتصادی پیوست سلامت نیز گفت: سازمان جهانی بهداشت در سال 2013، اعلام کرد که 1 دلار سرمایه گذاری در زمینه بیماریهای غیر واگیر، هفت تا 10 دلار بازگشت سرمایه دارد. پیوست سلامت در دنیا سابقه زیادی ندارد؛ از سال 2003 سازمان بهداشت جهانی این موضوع را برای همه کشورها مطرح کرد. دنیا نیز به این نتیجه رسیده‌ است که باید مسائل مرتبط با سلامتی یک پروژه توسعه‌ای دیده و ارزشیابی شود. به گفته رییس دبیرخانه پیوست سلامت وزارت بهداشت، این پیوست برای صاحبان صنایع، با توجه به سیاستهای کلی سلامت ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری، قانون برنامه پنجم توسعه و مصوبه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی، الزام قانونی دارد. پیوست سلامت در پتروشیمی توسعه نگین مکران رئیس مرکز تحقیقات زیست محیطی دریایی آبهای آزاد ایران از اجرای طرح پیوست سلامت مجتمع پتروشیمی مکران از سوی این مرکز به ارزش یک میلیارد و 580 میلیون ریال خبر داد. دکتر محمود سینایی رئیس مرکز تحقیقات زیست محیطی دریایی آبهای آزاد ایران، درباره جزئیات قرارداد اجرای پیوست سلامت مجتمع پتروشیمی مکران از سوی این مرکز، اظهار کرد: «اجرای پروژه‌های نفت، گاز و پتروشیمی در یک منطقه علاوه بر مزایایی که در ابعاد منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی داراست، معایبی نیز در ابعاد مختلف ممکن است به همراه داشته باشد.» به نظر وی، بیشتر موارد، در امکان‌سنجی پروژه‌های نفت، گاز و پتروشیمی فقط مباحث فنی و اقتصادی موضوع مورد توجه قرار می‌گیرد و به تاثیرات زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی انجام پروژه، توجه چندانی نمی‌شود. اما آنچه اهمیت بالایی دارد آنست که توسعه در راستای توسعه پایدار صورت گیرد، یعنی انجام یک پروژه به گونه‌ای باشد که در کوتاه مدت و بلند مدت، بیشترین مزایا و کمترین مضرات را برای اقتصاد، محیط زیست، اجتماعات، فرهنگ و ... به همراه داشته باشد. از این رو طرح پیوست سلامت مجتمع پتروشیمی مکران با اهداف ارائه راهکارهایی برای جلوگیری از اثرات و پیامدهای منفی اجتماعی و اقتصادی، ارائه راهکارهایی برای پیشگیری و جلوگیری از آلودگی و تخریب محیط زیست، ارائه راهکارهایی برای حفظ طبیعت، ایجاد همسویی میان گروه‌های ذیحق و ذینفع در پیشگیری، نظارت و پایش و جلوگیری از اثرات و پیامدهای منفی استقرار صنایع پتروشیمی در منطقه و ارائه راهکارهای جلوگیری از اثرات تجمعی و هم‌افزایی منفی همه طرحهای پیش‌بینی شده در توسعه صنایع پتروشیمی منطقه و با حمایت مالی مجتمع پتروشیمی مکران اجرا می‌شود. به گفته سینایی، محدوده طرح حاضر شهرک پتروشیمی مکران است که در منطقه آزاد تجاری صنعتی چابهار واقع شده و شامل طر‌های اوره آمونیاک، متانول، متانول آمونیاک، انواع پلی اتیلن، آروماتیک، MEG ،MTP و کریستال ملامین است. ظرفیت تولیدی این مجتمع در حدود 23 میلیون تن در سال پیش‌بینی شده که از این میزان تولید، 20 میلیون تن صادراتی و مابقی محصولاتی است که به عنوان خوراک برای مجتمع‌های پتروشیمی و صنایع پایین دستی در نظرگرفته شده است و یا وارد بازارهای کشور خواهد شد. خوراک طرحهای مستقر در این شهرک بیشتر گازهای اتان و متان است. به‌طوری‌که روزانه 57 میلیون مترمکعب گاز طبیعی و سالانه 2.6 میلیون تن اتان نیاز دارد. گاز طبیعی مورد نیاز این شهرک از طریق خط لوله هفتم سراسری گاز که اکنون تا ایرانشهر کامل شده تغذیه خواهد شد. برای تامین گاز اتان مورد نیاز، گزینه انتقال به وسیله خط لوله از مسیر عسلویه به چابهار به طول 1050 کیلومتر در نظر گرفته شده است. مرکز تحقیقات زیست محیطی دریایی آبهای آزاد ایران با رویکرد و اهدافی همچون انجام طرحها و پروژه‌های تحقیقاتی مورد نیاز کشور و سازمانها، برگزاری دوره‌های تخصصی، انجام پروژه‌های زیست محیطی، اجرای پروژه‌های ارزیابی زیست محیطی، ارائه راه‌حلهای نوین مبتنی بر پژوهش در زمینه پتانسیل‌های سرمایه‌گذاری در بخش محیط زیست دریایی، طراحی و تولید تجهیزات نوین در زمینه کاهش اثرات مخرب صنایع و پسماندها، ایجاد آزمایشگاه تخصصی در مرکز و تبدیل آن به آزمایشگاه معتمد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد چابهار راه‌اندازی شده است. این مرکز، نخستین مرکز تحقیقاتی در این حوزه در جنوب کشور است و با توجه به پتانسیل‌هایی که شهرستان چابهار دارد، مرکز تحقیقات زیست محیطی دریایی آبهای آزاد ایران می‌تواند در موضوع درآمدزایی برای دانشگاه و توسعه سواحل مکران نقش آفرینی داشته باشد. محمدنعیم امینی‌فرد رئیس مجمع نمایندگان استان سیستان و بلوچستان نماینده مردم ایرانشهر نیز انجام سرمایه‌گذاری توسط شرکت پتروشیمی توسعه نگین مکران در استان سیستان و بلوچستان را بسیار مثبت ارزیابی کرده است. وی که سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در سال اول دوره دهم بر عهده داشت با تاکید بر توجه به مسائل زیست محیطی در انجام سرمایه‌گذاریها گفت: با توجه به اینکه سواحل چابهار تنها سواحل اقیانوسی موجود در کشور ایران است در اجرای طرحها در این سواحل توجه به مسائل زیست محیطی باید در اولویت ویژه باشد، در ارتباط با پتروشیمی توسعه نگین مکران آنچه تاکنون مشاهده کرده‌ایم توجه به این تعهدات است؛ به تعبیر بهتر این شرکت به مسائل زیست محیطی فوق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌العاده پایبند است، لذا از این شرکت درخواست کردیم پیوستهای زیست محیطی را به مجمع نمایندگان استان ارائه کند چراکه اگر ما در جریان باشیم یقینا بهتر می‌توانیم دفاع کنیم. به گفته امینی طرحهای بزرگی نظیر پتروشیمی نگین مکران با تدوین و ارائه پیوست‌های سلامت و زیست محیطی زمینه رشد متوازن و پایدار در استان را فراهم می کنند وی با تاکید بر اینکه کمیسیون ارزیابی مثبتی از توجه به تعهدات زیست‌ محیطی توسط این شرکت دارد، توضیحات بسیار خوبی در خصوص پایبندی به تعهدات زیست محیطی و سلامت توسط این شرکت ارائه شده است و با ارائه پیوست کار شرکت و سرمایه‌گذاران جدید نیز تسریع پیدا می‌کند. معاون دریایی سازمان حفاظت محیط زیست به همراه مدیرکل دفاتر سواحل زیست‌بوم‌های دریایی آلودگی دریا به همراه مدیرکل محیط زیست استان سیستان و بلوچستان از شهرک پتروشیمی مکران در 30 خرداد بازدید کردند. در این بازدید چند ساعته که در بخش پایانی آن معاون استاندار و فرماندار ویژه شهرستان چابهار نیز حاضر شد، دکتر پروین فرشچی گفت پتروشیمی مکران یکی از صنایع پیشگام و همراه با محیط زیست در منطقه است. معاون سازمان حفاظت محیط زیست افزود تا کنون شرکت توسعه پتروشیمی نگین مکران همه خواسته‌ها و نیازهای سازمان حفاظت محیط زیست را برآورده نموده که این قبیل تعاملات بسیار قابل احترام و تقدیر است. فرشچی همچنین گفت دیدگاه سازمان حفاظت محیط زیست در منطقه، دیدگاهی توسعه‌ای است که این نگرش سبب توسعه مناسب صنایع در منطقه با حفظ ملاحظات محیط زیست خواهد شد. گروه تحقیق "نفت ما"